Gebze ilçesi Sultan Orhan Mahallesinde yer almaktadır. Menzilhane Hamamı, Bursa Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu’nun 30.05.1990 tarih ve 1160 sayılı kararı ile tescil edilmiştir. Menzilhane Hamamı’nın yapım tarihi ve banisinin bilinmediği, ancak yapı üslubu ve kullanılan devşirme malzemeleri sebebiyle, Sultan Orhan Cami ile yakın tarihlerde yaptırılmış olduğu düşünülmektedir.
Süheyl Ünver’in ‘İzmit – Gebze’ adlı eserinde 137 numaralı gezi defterinde, Orhan Gazi’nin, İstanbul yolu üzerinde bulunan Gebze’nin stratejik önemi sebebiyle, yerleşimi Bizansın elinden alıp, müslümanlaştırmak için bir cami ve hamam yaptırdığından bahseder.
Ekrem Hakkı Ayverdi’nin ‘Osmanlı Mimarisi’nde II. Bayezid Yavuz Sultan Selim Devri’ eserinde Gebze’de (Gekbuze) bulunan bir hamamdan şöyle bahsedilmektedir: ”Emin Nurettin Hamamı: İstanbul’da Şehzade Câmii önündeki Burmalı Mescid’in banisi Mevlâna Emin Nûreddin Osman Efendi’nin vakfiye sûretinde, İstanbul’daki Mescid ve Muallimhâne’ye irad olarak zikredilen hamamı hakkında bilgi edinilmemiştir. Vakfiye sûretinde Hamam, ”Hamam der kasaba-I Gekbuze der vilâyet-i Anadolu” namiyle, senelik 360 akçe iradla zikredilmektedir.
Mısır kadısı olan Emin Nurettin Efendi’ye ait İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri’nde vakfiye tarihi 902 Şaban Sonu/1497 Nisan sonudur. Vakfiyeye göre mescid, muallimhane ve sikayeye vakfedilenler şunlardır: ‘Eskisaray yanında 14 höcre ve 15 dükkân büyük yangında yandıktan sonra yeri günlük 7 akçeye kiraya verilmiş, Murad Paşa Hanı yanında 31 höcre, 6 dükkân ve mahzen, Kazancılar Çarşı‘sında 3 dükkân, Bit Pazarı yakınında 2 dükkân, Semekkadısı yakınında 6 dükkân ve evler, Yeni Bezzaz mahallesinde büyük ahır, Gebze’de hamam, Hereke’de değirmen.
Emin Nurettin Efendi, aynı zamanda İstanbul Vefa’da bulunan Burmalı Mescid’in banisidir. Kendisi 961 (1554) yılında vefat etmiş ve mescidinin yanına defnedilmiştir. Mescidin yanında bulunan levhada 1540 senesi not düşüldüğünden Mescid’in yapım tarihi kayıtlara 16. yüzyıl yapısı olarak geçmiştir. Ancak İ.V.T.D. kayıtlarına göre 1497’de Gebze’deki hamam ve Burmalı Mescid’in mevcut olduğu görülmektedir. Bu sebeple adı geçen eserlerin 15. yüzyıl yapısı olarak tariflemek mümkün görülmektedir. Gazi Çoban Mustafa Paşa’nın vakfiyesinde bulunan bazı tanımlar, Menzilhane Hamamı’nı yaptıran kişinin Emin Nurettin Efendi olduğunu kanıtlar niteliktedir. Vakfiye’de Çoban Mustafa Paşa Külliyesi’nin sınırlarını belirtirken, külliyenin anayolda Emin Nureddin menfezine kadar uzandığından bahsedilir. Yerleşimin ana aksı olarak belirtilen yer Külliye – Han-ı Kebir ve Çarşı Hamamı – Orhan Cami ve Menzilhane Hamamı’nın oluşturduğu akstır. Dolayısıyla bu bölgede inşa edilmiş külliyeye ait Çarşı Hamamı dışında tek hamam olan Menzilhane Hamamı’nın, Emin Nurettin Vakfı’nda bahsedilen hamam olduğu kuvvetle muhtemeldir. Mekân Özellikleri Hamam, kuzey – güney doğrultusunda uzanan, dikdörtgen bir parsel üzerine inşa edilmiştir. Halk hamamı olarak nitelendirebileceğimiz bu yapı, tek hamam olarak düzenlenmiştir. Menzilhane Hamamı; soyunmalık (zemin kat ve asma kat odaları, çamaşırlık, çay ocağı), ılıklık (traşlık ve sauna), helâ, sıcaklık (buhar odası ve duşlar) ve sıcaklığa bağlı halvet hücreleri, su deposu, külhan ve odun deposu olarak kullanılan taş yapıdan oluşmaktadır.
Tarihi Menzilhane Hamamı, yüzyıllardır geleneksel yöntem olan odun ve talaşla ısınma sistemini sağlıyor.
Kaynak:
[1]Yamen Şan, İ. (2019). Gebze Menzilhane Hamamı Restorasyon Projesi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimler Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, İstanbul.
